واكنش دهنده هاي فاز حاد گروهي از پروتئين هاي پلاسما هستند كه بطور طبيعي توسط كبد توليد ميشوند . ساخت اين پروتئين هاي متعدد در پاسخ به محرك التهابي در هر دو وضعيت حاد و مزمن به مقدار زياد افزايش مي يابد . مثالهايي از واكنش دهنده هاي فاز حاد شامل : 1- پروتئين هاي انعقادي (فيبرينوژن، پروترومبين ) 2- پروتئين هاي ناقل (هاپتوگلوبولين ، ترانسفرين ،سرولوپلاسمين ) 3- اجزاء كمپلمان (C3,C4) پروتئين هاي ديگر (فيبرونكتين، سرم آميلوئيد A ، CRP و فريتين).
واكنش دهنده هاي فاز حاد معمولاً به عنوان يك مقياس غير مستقيم از وسعت التهاب بكار
مي روند . براي بيماريهاي روماتيسمي، معمولاً واكنش دهنده هاي فاز حاد CRP و سرعت رسوب گلبولهاي قرمز (ESR ) مي باشند. ESR سرعت رسوب جاذبه اي گلبول هاي قرمز و تشكيل rouleaux* را اندازه مي گيرد كه توسط عوامل مختلف تسريع مي شود ، مهمترين آن فيبرينوژن ميباشد كه شارژ منفي بين گلبولهاي قرمز خون را كاهش مي دهد .
روش : درعمل دو تست مهم كه اغلب در تستهاي كلينيكي براي واكنش دهنده هاي فاز حاد استفاده مي شود ESR و CPR هستند .CPR اغلب (و با دقت ) بوسيله تعيين ميزان nephelometry** (يك واكنش وابسته به Ag-Ab كه به طور اتوماتيك انجام مي شود .
ESR با روش westergren انجام مي شود ( توصيه شده بوسيله كميته بين المللي استاندارد
سازي در هماتولوژي ) و از ضد انعقاد خون وريدي استفاده مي شود كه به نسبت 1: 4 توسط سيترات سديم رقيق شده، نمونه دريك لوله شيشه اي 200 ميلي متري با قطر داخلي2.5 mm قرار مي گيرد .بعد از پايان يك ساعت فاصله ستون اريتروسيت ها به عنوان ESR ثبت مي شود در روش اصلاح يافته westergren اتيلن دي آمين تترا استيك اسيد (EDTA ) جانشين سيترات سديم شده كه دراين روش مي توان همان نمونه خون براي تست هاي ديگر بكار برده شود . هر دو روش نتايج يكساني داشته است .
مقادير نرمال : به طور نرمال <0/8 mg/dl CPR است و كمتر از ESR بوسيله سن ياجنس تحت تاثير قرار ميگيرد . ESR در مردان جوان مقدار 0-13 mm/h و در زنان 0-20 mm/h است. قابل توجه است كه،ESR با بالارفتن سن افزايش مي يابد. فرمول نه چندان دقيق
براي تخمين ESR بر اساس سن به صورت زير است :
مرد = = ESR زن= =ESR
افزايش در : ESR و CPR در اختلالات مختلف افزايش مي يابند شامل :
- اختلالات التهابي حاد يا مزمن : نقرس ، ارتريت روماتوئيد (RA ) ، تب روماتيسمي ، اسپونديلو آرتروپاتي ها ، پلي مالژيا روماتيكا ، آرتريت سلول غول آسا و ديگر واسكوليت ها ، بيماري التهابي روده ها و غيره .
- آسيب بافتي / نكروز : انفاركتوس حاد ميوكارد ، ايسكمي بافتي يا انفاركتوس ، رد پيوند ، تومورهاي بدخيم ،بعد از جراحي ، سوختگي و تروما
-
عفونتها : باكتريال(مانند : اندوكارديت ، استئوميليت و عفونت داخل شكمي ) و بعضي
عفونتهاي ويرال ( مانند: هپاتيت ويروسي حاد )
-متفرقه : همچنين ممكن است در مراحل نهايي حاملگي و بعد از حاملگي ، پركاري و كم كاري تيروئيد ، ازوتمي ، سندرم نفروتيك افزايش يابد . نكته: بيش از 10% مقادير بسيار بالاي ESR(>75mm/h ) علت قابل شناسايي ندارد . اين بويژه درافراد مسن صدق ميكند . پزشك بايد منتظر بماند و تست را در 6-3 ماه تكرار كند و يك بررسي وسيع ، گران وتهاجمي براي يك يافتن يك بيماري مرموز سرطاني ، عفوني و التهابي به طور روتين انجام نشود .
كاهش در : ESR ممكن است با اشكال غير طبيعي RBC (پلي سيتمي ، ميكروسيتوز ، اسفروسيتوز ، سلول داسي شكل و ديگر هموگلوبينوپاتي ها) ، كاهش فيبرينوژن خون ، نارسايي احتقاني قلب، كاشكسي ودر مصرف دوز بالاي كورتيكواستروئيد يا مهار كننده
هاي فاكتور نكروز دهنده تومور كاهش يابد .ESR و CRP ممكن است در بيماران با لوپوس اريتماتوي سيستميك (SLE ) ، پلي ميوزيت، اسكلرودرما ، حاملگي ، ا ستئوآرتريت و بيشتر بيماريهاي ويرال نرمال باشد .
عوامل مخدوش كننده : ESR ممكن است در ماكروسيتوز ، هيپركلسترولمي ، افزايش فيبرينوژن و درجه حرارت بالا افزايش يابد .ESR ممكن است در موارد اختلالت مورفولوژي RBC ( موارد بالا ) لوكوسيت بالا ، بيماريهاي هيپرويسكوزيته و موارد تاخير انجام آزمايش (>2 h ) كاهش يابد .
كاربرد : واكنش دهنده هاي فاز حاد ممكن است در افتراق اختلالات التهابي از غير التهابي بكار روند . آنها ممكن است به منظور تشخيصي يا درماني مفيد باشند، هر چند اختصاصي نيستند .
. در اختلالات التهابي مانندESR ،RA بيشتر براي حل مشكلات كلينيكي مغاير بكار مي رود ) براي مثال بيماري كه در معاينه بهبودي پيدا كرده است ولي خودش بهبودي را بيان نمي كند ). با وجود اين يك تاريخچه طولاني از تجربيات با ESR در تشخيص و ارزيابي اختلالات التهابي مانند RA وجود دارد .
CPR در ارزيابي فعاليت بيماري و پاسخ به درمان در اختلالات التهابي مزمن مانندRA مفيد است . بعضي CRP را به ESR در ارزيابي بيماريهاي التهابي ترجيح مي دهند زيرا تغييرات حادتر مي باشد .
CPR به سرعت بعد از يك تحريك التهابي افزايش مي يابد در ظرف چند روز به نرمال برگشت مي كند: در حاليكه ESR ممكن است در طي روز ها افزايش يابدو ممكن است بعد از هفته ها به مقدار نرمال برگردد . همچنين
CRP ديناميك تر است . ( تفاوت بين سطوح ديده شده در التهاب وضعيتهاي نرمال بيشتر است).
جراحان گاهي اوقات ارزيابي با CRP را ترجيح ميدهند و از افزايش بسيار زياد CRP براي تعيين عفونت بعد از عمل استفاده مي كنند زيرا ESR ممكن است به واسطه خود جراحي افزايش يابد . درحالات التهابي همراه با نفروپاتي از دست دهنده پروتئين مثل ESR,SLE ممكن است هميشه بالا باشد و CPR ممكن است شاخص بهتري براي سوار شدن عفونت باشد .
قيمت : دلار 36-19 =ESR ، دلار 55-25 = CRP ، فريتين =دلار 65-45
جدول 1 :مقايسه ESR و CRP
|
واكنش دهنده فاز حاد |
مزايا |
معايب |
|
CPR |
بالا رفتن و پايين آمدن زود
وابستگي كمتر به سن
كمتر بودن فاكتورهاي مختل كننده
تحت تاثير نبودن با اشكال RBC
اشتباهات تكنيكي كمتر |
نتايج زمان طولاني تري مي گيرد
آشنايي كمتر پزشكان
مطالعات خوبي در بيمايهاي ديگري غير از RA
)مثل SLE ) انجام نشده است
كمي گرانته از ESR |
|
ESR
|
انجام آن ساده است
به سرعت قابل دستيابي است
آشنايي بيشتري با آن وجود دارد
ارزان |
افزايش و كاهش آن آهسته است
وابسته به سن و جنس
مستعد براي فاكتورهاي مختل كننده
تحت تاثير با اشكال RBC
اشتباهات تكنيكي مي تواند نتايج كاذب بدهد . |
CPR = پروتئين واكنش دهنده C ; RA = آرتريت ورماتوئيد ; RBC = سلول قرمز خون ; SLE : لوپوس اريتماتوي سيستميك
ESR = سرعت رسوب گلبولهاي قرمز
توضيحات : هر چند معمولاً CPR به موازات ESR است ، زودتر از ESR افزايش مي يابد .(6-4 ساعت ) سريعتر هم به نرمال بر مي گردد . خصوصاً در حالاتي كه نتايج ERS ممكن است با متغييرهاي مختل كننده ( آنمي ، پلي سيستمي ، موروفولوژي غير طبيعي RBC
